Solidarna odpowiedzialność inwestora i wykonawcy na gruncie umowy o roboty budowlane

Umowa o roboty budowlane stypizowana jest w art. 647 - 658 Kodeksu Cywilnego. Umowa to należy do tzw. umów nazwanych i zgodnie z art. 647 k.c. Przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia.

W praktyce, zwłaszcza w przypadku w wznoszenia budowli wymagających współpracy specjalistów z wielu branż budowlanych, wykonawca (generalny wykonawca) zawiera dalsze umowy z podwykonawcami, których przedmiotem jest wykonanie określonych prac w procesie budowlanym. Umowa z podwykonawcą pod rygorem nieważności wymaga  zawarcia w formie pisemnej, a na podstawie art. 647¹ § 2 k.c. do zawarcia umowy z podwykonawcą wymagana jest zgoda inwestora.

Dalej ww. przepis prawa stanowi, iż jeżeli w terminie 14 dni od przedstawienia inwestorowi przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu, wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót określonych w umowie lub projekcie, inwestor nie zgłosi na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń, uważa się, że wyraził zgodę na zawarcie umowy, tzw. zgoda milcząca.

Wyżej wskazane zasady znajdują zastosowanie również w przypadku umów podwykonawcy z dalszym podwykonawcą, z tym wymagają one zgody zarówno samego inwestora jak i wykonawcy. Równocześnie istotą regulacji stanowiącej o konieczności wyrażenia zgody (milczącej zgody) przez inwestora, jest regulacja solidarnej odpowiedzialności wykonawcy i inwestora wobec podwykonawcy, a w przypadku zawarcia umowy z dalszym podwykonawcą, także podwykonawcy zawierającego z nim umowę.

Wobec powyższego należy wskazać, iż inwestor, po zawiadomieniu go o zamiarze zawarcia umowy z podwykonawcą, może podjąć następujące czynności:

1) wyrazić sprzeciw, który wyłącza jego odpowiedzialność solidarną,

      2)  wyrazić zgodę poprzez milczenie, zgodnie z art. art. 647¹ § 2 k.c.

      3) wyrazić zgodę czynną poprzez oświadczenie, iż akceptacji zawarcia umowy z podwykonawcą.

Wskazana regulacja nie powinna powodować niejasności interpretacyjnych lub też faktycznych problemów w procesie budowlanych. Jednakże praktyka wskazała na coś zupełnie przeciwnego. Na gruncie zawierania umowy z podwykonawcą oraz wyrażania przez inwestora zgody najwięcej kontrowersji powstało w zakresie tzw. zgody dorozumianej. O zgodzie dorozumianej inwestora możemy mówić wówczas, gdy inwestor wiedząc, iż prace wykonywane są podwykonawcę godzi się na to i akceptuję ten fakt. Zgodnie bowiem z art. 60 k.c. z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny. Na tym gruncie powstały liczne niejasności i rozbieżności interpretacyjne, u podstaw, których legło pytanie czy wystarczającym dla stwierdzenia dorozumianej zgody jest, iż inwestor wie o uczestnictwie podwykonawcy w procesie budowlanym, czy też niezbędnym jest wystąpienie po stronie inwestora możliwości zapoznania się z treścią umowy zawartej pomiędzy wykonawcą a inwestorem, w tym w szczególności w zakresie ustalonego wynagrodzenia.

Takie też wątpliwości powziął Sąd Okręgowy w (…) rozpatrujący apelację od wyroku Sądu Rejonowego w (…) i zwrócił się do Sądu Najwyższego z następującym zagadnieniem prawnym:

Czy przy zgodzie czynnej dorozumianej inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy z podwykonawcą warunkiem solidarnej odpowiedzialności inwestora z wykonawcą wobec podwykonawcy na podstawie art. 647¹ §5 Kc jest to, by inwestor znał postanowienia dotyczące wysokości wynagrodzenia podwykonawcy lub sposobu jego ustalenia, ewentualnie także zasady lub podstawy odpowiedzialności wykonawcy za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy?

W Uchwale z dnia 17 lutego 2016 r. w sprawie Sygn. akt III CZP 108/15, Sąd Najwyższy orzekł, iż:

​Skuteczność wyrażonej w sposób dorozumiany (art. 60 k.c.) zgody inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą jest uzależniona od zapewnienia mu możliwości zapoznania się z postanowieniami tej umowy, które wyznaczają zakres jego odpowiedzialności przewidzianej w art. 647[1] § 5 k.c.

Co oznacza powyższa interpretacja w praktyce?

Podwykonawca chcąc dochodzić swoich roszczeń również od inwestora jako dłużnika solidarnego z wykonawcą, będzie zgodnie z art. 6 k.c., obowiązany wykazać, iż inwestor mógł bez przeszkód zapoznać się z zawartą pomiędzy nim a wykonawcą umową. Nie wystarczy już bowiem przedstawienie stosownych dowodów (np. świadków), iż inwestor wiedział, że podwykonawca uczestniczy w procesie budowlanym. W istocie w przypadku braku świadków, którzy byli obecni przy pokazywaniu umowy inwestorowi lub stosownych dokumentów, z których treści będzie wynikało, iż umowa była przedstawiana inwestorowi, dla podwykonawców wykazanie zapewnienia inwestorowi możliwości zapoznania się z postanowieniami umowy, może być niejednokrotnie znacznie utrudnione. Dlatego też dobrą radą dla wszystkich wykonawców, a także podwykonawców jest zachowanie szczególnej staranności ww. zakresie i przestrzeganie zapisów art.  art. 647¹ § 2 k.c.